Minister Dekker van Rechtsbescherming heeft een Plan. Een plan waarmee hij drie zaken wil bereiken: meer #toegangtothetrecht voor de burger, een beter beheersbaar stelsel van #gesubsidieerde #rechtsbijstand (jargon voor 'geen cent extra erbij') en een eerlijke beloning voor advocaten die mensen zonder geld bijstaan. Dit plan rust op drie pijlers: een versterking van het eerste loket waar mensen aankloppen voor hulp, advies of doorverwijzing naar een advocaat, een ander vergoedingensysteem voor de advocaten die arme mensen bijstaan (de ‘sociale advocatuur’) en een #klantvriendelijker #overheid.
Wat is er al bereikt in de twee jaar sinds dit Plan werd gelanceerd?
De versterking van het eerste loket vertoont een wisselend beeld. De digitale dienstverlening is verbeterd en dat is goed nieuws voor mensen die digi-vaardig zijn. Voor hen zijn er standaard-documenten waarmee ze zelf aan de slag kunnen en een chatbot (”JuLo” kort voor Juridisch Loket) die antwoord geeft op de meest courante juridische vragen. Voor mensen met weinig ‘doenvermogen’ is het plaatje minder rooskleurig. Weliswaar zijn er in 2020 meer fysieke juridische loketten bij gekomen, maar die zijn nu alweer een jaar gesloten. Corona. Intussen gaan de eerste voorzichtig aan weer open, maar wat deze verlaagde mens-tot-mens dienstverlening heeft betekend voor de zwaksten in de samenleving laat zich raden. We weten het namelijk niet. Wat we wel weten is dat het achterliggende doel van de versterking, het indammen van onnodige doorverwijzingen naar de gesubsidieerde rechtsbijstand, door deze tegenvaller eveneens is vertraagd.
Dat brengt me bij de tweede pijler van de hervorming, het andere vergoedingensysteem voor de sociale advocatuur. Die moet, zoals de minister stelt, minder worden beloond voor procederen en meer voor problemen oplossen. De ietwat denigrerende tegenstelling die uit deze observatie spreekt, laat ik nu maar daar. Ik stel alleen vast dat er nog geen begin is van een werkbaar concept voor dit andere vergoedingensysteem. Ideeën en plannen genoeg, maar nog niets dat de tekentafel al ontstegen is.
De derde pijler betreft de overheid als grootste ‘vervuiler’ - als we dat woord in deze context mogen gebruiken - van het budget voor de #rechtsbijstand. Een kleine zestig procent van alle afgegeven toevoegingen (het ticket tot de gesubsidieerde rechtsbijstand) betreft procedures tegen of geschillen met de overheid. Point taken, aldus minister Dekker bij de presentatie van zijn programma. Maar wie kijkt naar de inhoud van deze pijler kan alleen maar vaststellen dat de minister het punt helemaal niet heeft begrepen, laat staan opgepakt. De derde pijler is namelijk een programma dat ‘onnodig’ procederen tegen bestuursorganen moet voorkomen. Bestuursorganen moeten klantvriendelijker worden en meer in de meedenkstand gaan zitten als mensen met een vraag of een probleem bij hen aankloppen. Het feit dat zoiets in de jaren negentig ook al eens is geprobeerd en toen niet zoveel heeft opgeleverd, laat ik nu - opnieuw - maar daar. Belangrijker is het feit dat ‘klantonvriendelijk’ acteren maar een fractie is van de oorzaken van procedures van overheid tegen burger. Zo is een kleine dertig procent van alle toevoegingen gelegen binnen het strafrecht, waar meer klantvriendelijkheid niet echt veel zal helpen. Iets meer dan een kwart ziet op het bestuursrecht, maar ook daar moet de impact van klantvriendelijker optreden niet overschat worden. Er zijn tenslotte tal van redenen waarom mensen tegen de overheid en de overheid tegen mensen procedeert. Minister Dekker weet dat natuurlijk ook wel. Vandaar dat hij laat onderzoeken wat voor regelgeving of beleid meer of minder procedures genereert. Wat er gaat gebeuren als we dat weten, is nog onbekend. Net zomin als we weten of dit überhaupt te voorkomen valt.
Relevant voor de #sociale #advocatuur is het feit dat de minister het lot van hun vergoedingen heeft verbonden aan het welslagen van zijn operatie. Als de kosten van de gesubsidieerde rechtsbijstand omlaaggaan - doordat de loketten meer problemen helpen oplossen, doordat advocaten meer gericht worden op problemen oplossen dan op procederen en doordat de overheid minder onnodige procedures genereert - kunnen de vergoedingen omhoog, zonder dat dit extra geld kost. Ziedaar in een notendop het masterplan Dekker.
Aan de vergoedingen verandert er tot nu toe niets. En dat is vooral slecht voor de toch al zo benarde burger. Want code zwart voor de sociale advocatuur betekent het failliet van de toegang tot het recht.
Naschrift. Ik weet het, er ligt een recente motie (Klaver/Ploumen) waarin de regering wordt opgeroepen de vergoedingen aan de sociale advocatuur te verhogen 'in lijn met de aanbevelingen van de Commissie Van der Meer'. Maar zolang daaraan geen concreet gevolg is gegeven houd ik me aan het aloude spreekwoord: praatjes vullen geen gaatjes.