Een volksverzekering voor rechtsbijstand is een heel slecht idee

In NRC van 27 januari jl. betoogde Ina Brouwer dat we toe zijn aan een volksverzekering rechtsbijstand. Want voor het afdwingen van grondrechten heb je ‘goed ingevoerde rechters en advocaten (nodig), een sterke toezichthouder en de kans om te procederen, zoals blijkt uit de Toeslagenaffaire’. Ik vrees dat de Toeslagenaffaire ons iets heel anders heeft laten zien. Rechters moeten niet alleen goed ingevoerd zijn, maar ook bereid een eigen koers te varen. Ook als de wet iets anders lijkt te zeggen. Ook als de hoogste rechter hun oordeel toch wel weer onderuit zal schoffelen.

Iets dergelijks zien we bij ‘de boodschappentas uit Wijdemeren’ en een Bijstandswet die, aldus hoogleraar socialezekerheidsrecht Gijs Vonk, toch echt ‘zo bedoeld’ is (NRC 29/12). Wat beide affaires – de ene geëxplodeerd, de andere (mogelijk) in opkomst – vooral laten zien is dat we systeem-kritische bestuurders en rechters nodig hebben en rechtshulpverleners die niet alleen goed-ingevoerd zijn, maar soms ook activistisch.

Ik heb daarom niet zoveel vertrouwen in een volksverzekering rechtsbijstand. Want verzekeraars zijn vooral gericht op schikken en apaiseren. Dat kunnen we hen niet kwalijk nemen, het is een beetje inherent aan hun bedrijfsvoering.

Maar onze minister van Rechtsbescherming zou zich nog eens achter de oren moeten krabben voor hij verzekeraars laat meedoen op het werkveld van de gesubsidieerde rechtsbijstand. Want juist daar zitten de mensen die het meeste last hebben van onrechtvaardige of hardvochtige wetten en van bestuurders en rechters die zich vooral als gehoorzame wetstoepassers opstellen.